For Philip Guston

On the broken friendship between Morton Feldman and Philip Guston

A BROKEN PAINTING MF/PHG LXVIII 2006 diptych (2x) 131x151 cm private collection

Rond 1967 raakte de abstract-expressionistische schilder Philip Guston in een artistieke en persoonlijke crisis. In die tijd van Richard Nixon - met Watergate, rassenrellen, een zichtbare KluKluxKlan, Vietnamoorlog, massale anti-oorlogdemonstraties, studentenopstanden aan bijna alle universiteiten en een sterke undergroundbeweging die de maatschappij veranderde - ging Guston zich meer en meer afvragen ‘wat voor iemand hij eigenlijk was'.

Hij bracht het niet meer op om ‘naar zijn atelier te gaan en twee kleuren tegen elkaar te zetten'. Hij wilde ‘weer een ongedeeld persoon te zijn', en verlangde terug naar de tijd uit het begin van zijn loopbaan toen hij als politiek geëngageerd figuratief schilder met zijn werk kon reageren op wat hij dacht en voelde.

Vanaf 1967 ontwikkelde Guston, beïnvloed door de underground comic striptekenaars, een cartoonachtige nieuwe expressieve teken- en schilderstijl. Hij exposeerde zijn nieuwe figuratieve schilderijen voor het eerst in 1970 in de Marlborough Gallery in New York.

Tussen het vernissagepubliek stond zijn grootste vriend de componist Morton Feldman. Toen Guston aan Feldman vroeg wat hij vond van zijn nieuwe schilderijen, wist deze niet meteen iets te zeggen. Met dat moment van stilte tussen de twee kunstenaars kwam er, in Feldmans versie van het verhaal, een eind aan hun twintig jaar durende vriendschap en hebben zij elkaar nooit meer gezien.

Feldman heeft in 1986, zes jaar na het overlijden van Guston, in zijn essay ‘For Philip Guston' over deze minuut van stilte geschreven dat, tot zijn grote droefenis, deze dramatische breuk in hun relatie werd veroorzaakt door de verandering in het werk van Guston. Hij schrijft: "I was in Europe for a year and he went to the Academy of Rome for a year, then I came back and he had a big show. I went down and I was just confronted with a completely new type of work. [...] I was looking at a picture, he comes over and says, "What do you think?" And I said, "Well, let me look at it for another minute." And with that, our friendship was over."

Feldman schrijft verder dat voor hem en Guston de abstracte schilderkunst en abstracte muziek voorheen altijd de basis van hun intense artistieke en persoonlijke vriendschap waren geweest. De verandering van stijl in het werk van Guston veranderde het leven van deze kunstenaars voor altijd.

Ik denk, dat er in dat veelbesproken en raadselachtige moment van stilte tussen de twee kunstenaars veel meer moet zijn gebeurd. De intensiteit van de vriendschap en hun lotsverbondenheid moet naast hun kunstenaarschap ook bepaald zijn geweest door hun gemeenschappelijke achtergrond. De kunstenaars groeiden beiden op als kinderen van uit Rusland geëmigreerde joodse ouders en probeerden in de nieuwe wereld en in de wereld van de kunst hun weg te vinden.

De vriendschap van Feldman en Guston reikte terug tot 1950. Toen nam de componist John Cage Feldman mee naar Gustons atelier. Vanaf die tijd tot Gustons verhuizing van New York naar Woodstock in 1967 vond een geregeld en vaak dagelijks contact plaats tussen beide kunstenaars. Alle eerste uitvoeringen van Feldmans muziek in ateliers, galeries en lofts werden door Guston bezocht. Omgekeerd werden alle tentoonstellingen en schilderijen van Guston door Feldman gezien en besproken.

Mocht er in de periode van 1967 tot 1970 contact zijn geweest tussen Feldman en Guston, dan heeft de schilder de componist nooit verteld over zijn nieuwe werk. Guston heeft Feldman, dat is zeker, nooit meer toegelaten in zijn atelier.

Misschien wilde Guston in stilte zijn nieuwe beeldtaal ontwikkelen en vreesde hij Feldmans waarschijnlijk genadeloze commentaar op zijn werk? Het is ook mogelijk dat Gustons nieuwe vriendschap met de eveneens in Woodstock wonende schrijver Philip Roth (die voornamelijk over de ‘samenleving in Amerika' heeft geschreven) van invloed op zijn werk is geweest - en dat Guston vervreemd raakte van de compromisloze abstracte klankwereld van Feldman.

Toen in 1970 de twee kunstenaars in de Marlborough Gallery voor het eerst na 1967 tegenover elkaar stonden, besefte Feldman dat zijn vriendschap met Guston al jaren had opgehouden te bestaan. Guston had Feldman niet meer in zijn leven toegelaten. Feldman was niet meer de bevoorrechte vriend van Guston die als eerste de werken van zijn vriend mocht zien.

De hyperintelligente, overgevoelige en kwetsbare Feldman besefte, toen hij tussen het vernissagepubliek stond, dat hij voor zijn beste, veertien jaar oudere kunstbroeder niet meer belangrijk was en dat hij door hem aan de kant was geschoven.

Niet de veranderde opvatting over beeldende  kunst van Guston, maar dit traumatische besef van Feldman is volgens mij de werkelijke reden dat er nooit meer contact is geweest tussen de twee. Het was voor Feldman onmogelijk om hier met zijn vriend over te praten.

Philip Guston overlijdt in 1980. Feldman componeert in 1982 Three Voices. Een in memoriam, waarin hij naast de dichter Frank O'Hara ook Philp Guston herdenkt. In 1984 componeert Feldman For Philip Guston, waarin hij in klank getuigenis doet van zijn droefenis over wat voorbij is. For Philip Guston is een klaagzang over een verloren vriendschap, een verloren liefde.

In mijn tweeluik A BROKEN PAINTING heb ik zowel Morton Feldman als Philip Guston willen herdenken.

Ton van Os
13.03.2011

Around 1967 the abstract expressionist painter Philip Guston underwent an artistic and personal crisis. It was the era of Richard Nixon, of Watergate, race riots, a visibly active Ku Klux Klan, Vietnam, massive anti-war demonstrations, student uprisings at virtually every university, and a strong underground movement that was changing society from within. Increasingly, Guston wondered, "what kind of man am I".

No longer could he bring himself to "go to his studio and adjust a red to a blue". He wanted "to be complete again" and recalled with longing the start of his career when, as a politically aware figurative painter, he could use his work to respond to what he thought and felt.

Partly influenced by underground strip cartoonists, from 1967 onwards Guston started to develop a different, more expressive style of drawing and painting. He first exhibited his new figurative paintings in 1970 at the Marlborough Gallery in New York.

Among the public that attended the preview was his greatest friend, the composer Morton Feldman. When Guston asked Feldman what he thought of his new work, the latter was lost for words. In Feldman's version of the story that moment of silence between the artist and the composer abruptly ended a 20 year friendship. They never saw each other again.

In 1986, six years after Guston's death, on writing about this minute of silence in his essay "For Philip Guston", Feldman explained that he greatly regretted this dramatic rift in their friendship and that it was caused by the change in Guston's work. He writes, "I was in Europe for a year and he went to the Academy of Rome for a year, then I came back and he had a big show. I went down and I was just confronted with a completely new type of work. [...] I was looking at a picture, he comes over and says, "What do you think?" And I said, "Well, let me look at it for another minute." And with that, our friendship was over."

Feldman states that abstract painting and abstract music had always been the cornerstone of the intense artistic and personal connection between himself and Guston. That Guston started to work in a different style changed the lives of both artists forever.

I think that something else happened as well during this much discussed and enigmatic speechless moment between the two men. The intensity of their friendship and the sense that their fates were connected was not just because both were active in artistic fields. They also shared a common background. Growing up as children of Jewish parents who had emigrated from Russia, they tried to make their way in the New World and in the worlds of art and music.

Their friendship began in 1950 when composer John Cage took Feldman along to Guston's studio. Until Guston moved from New York to Woodstock in 1967, both men kept in close - often daily - contact. Guston went to every first performance of Feldman's music in studios, galleries, and lofts. Conversely, Feldman saw and commented on every exhibition and painting by Guston.

If Feldman and Guston met up at all during the period 1967-1970 apparently the painter never told the composer about his new style of working. One thing is certain, Guston never again admitted Feldman to his studio.

Perhaps Guston wanted to develop his new-found visual language in private. Did he fear Feldman's critique, which would likely have been merciless? Another possibility is that Guston's work was influenced by his budding friendship with the writer Philip Roth who wrote about American society and who also lived in Woodstock. In addition, Guston must have become estranged to Feldman's uncompromising abstract sound universe.

When the two men came face to face in 1970 in the Marlborough Gallery, Feldman realized that his friendship with Guston had been over for years. Guston had excluded Feldman from his life. No longer was the composer privileged to be the first to see Guston's works.

Feldman was hyper intelligent, hypersensitive, and vulnerable. As he stood between the art public during the preview he suddenly understood that he was no longer important to his fellow artist (who was 14 years his senior) and that he was cast aside.

I believe that this traumatic realization - not Guston's changed attitude towards the visual arts - was the real reason why all contact ceased between the two men. Feldman found it impossible to discuss this with his former friend.

Philip Guston died in 1980. Two years later Feldman composed Three Voices in memory of both the poet Frank O'Hara and Philip Guston. In 1984, Feldman created For Philip Guston, an elegy in sound expressing his sadness over things past. For Philip Guston laments a lost friendship, a lost love.

My diptych A BROKEN PAINTING commemorates Morton Feldman as well as Philip Guston.

Ton van Os
13.3.2011

Vertaling: Moze Jacobs