The sound of Ton van Os

De klank van Ton van Os - In deze speciale expositie in de galerie van Johan Poort wordt een overzicht van het oeuvre van Ton van Os getoond. Graag wil ik u meenemen in de wereld van een eigenzinnig en gedisciplineerd kunstenaar.

De in 1941 te Rotterdam geboren schilder en etser toont in zijn werk een consequente ontwikkeling. Met enorme precisie maakt hij circa 5 a 6 schilderijen per jaar. Na een figuratieve periode heeft Van Os zich sinds de tweede helft van de jaren zestig uitsluitend toegelegd op abstract werk. Hij heeft zijn beeldtaal gereduceerd om de weg vrij te maken voor een andere inhoud.

In de jaren zeventig is het thema architectuur leidend geweest; gevels van flats die eindeloos lijken te zijn en geen spoor van inwendig leven vertonen. Van Os wist toen al met symmetrie en ritme een verstilde werkelijkheid te creëren. Hij schilderde een drie dimensionale ervaring, die steeds voelbaar is gebleven in zijn werk.

Muziek speelt een grote rol in het leven van Van Os. Hij heeft eind jaren negentig werk gemaakt dat geinspireerd is op de muziek van Johan Sebastian Bach (1685 – 1750) en voor zijn recentere werk, sinds 2000, heeft hij zich laten inspireren door de muziek van de Amerikaanse componist Morton Feldman (1926 – 1987). Feldmans muziek is abstract en is beinvloed door beeldende kunstenaars als Mark Rothko, Piet Mondriaan, Jackson Pollock, Robert Rauschenberg en Willem de Kooning. Feldman koos ervoor om in muziek de sfeer te vangen die de kunstwerken van bovengenoemde schilders bij hem opriepen. Destijds was er een hang naar onpersoonlijke 'objectieve' kunst als reactie op de tweede wereldoorlog.

FROZEN TIME I MF V 1999 - 2000 Acrylic on canvas 95x95 cm private collection

Er ontstond vervolgens een verlangen naar stilte, vrijheid, rust en de behoefte zich te laten doordringen van het ritme van de schepping, het voortdurende, de hemel, de sterren en ongerepte gebieden. Componisten, schrijvers en kunstenaars waren in de jaren zestig geobsedeerd door stilte. Het werk van Van Os brengt ons terug naar het sentiment van deze tijd en terug in de sfeer van de muzikale doorbraak en de beeldtaal die begin jaren zestig gold.

Van Os is zeer gefascineerd door de speciale techniek die Feldman in zijn muziek toepaste. Het zijn minimalistische – vaak lang uitgesponnen – bijna meditatieve composities. De noten en pauzes zijn niet exact aangegeven; het wordt aan de musicus overgelaten hoelang zij worden aangehouden en soms abstracte klankvelden worden. Hierdoor zijn de stukken tijdloos en onbegrensd en wilde Feldman de essentie in de klanken leggen. Feldman trekt Van Os met deze muziek zijn wereld in, vervolgens doet Van Os hetzelfde met de kijker. De dynamische en statische orde die hij toepast in zijn werken, zijn vooropgezette formules die voort komen uit de klassieke en moderne gecomponeerde muziek.Deze muzikale elementen zijn feilloos omgezet en voelbaar in de schilderijen van Van Os. De abstractie in zijn schilderijen geeft een gevoel van oneindigheid. De repeterende cirkelvormen of kolomstructuren met verglijdende kleurenspectra leiden de toeschouwer naar een andere dimensie.

De muziek van Feldman heeft voor Van Os een sterke relatie met het heelal – althans zoals de mens het heelal vanaf de aarde ervaart. Een onbegrensd gevoel van ruimte waarbij je als toeschouwer het gevoel krijgt meegevoerd te worden naar het universum. Hoewel het uitgangspunt in deze monumentale schilderijen steeds hetzelfde is, vervalt zijn werk niet in een repeterend automatisme. Steeds ontstaan boeiende perceptieverschillen. Van Os reduceert kleur per schilderij en maakt gebruik van subtiele kleureffecten waarbij het soms ook haast monochrome doeken lijken. Deze monochromen bestaan uit tussenliggende nuances van dezelfde kleur. Het monochroom schilderen heeft een rijke geschiedenis en hoofdzakelijk werden deze kleurvlakken gebruikt om een meditatieve stemming op te wekken bij de kijker. De schilderijen van Van Os geven tevens een mystiek gevoel en een bepaalde gestemdheid mee.

INTERVAL MF CV 2011-2013 acrylic on canvas 130x300 cm private collection

Door het gebruik van vele dunne verflagen zijn er amper verfstreken zichtbaar en draagt deze subtiliteit bij aan hoe de toeschouwer naar binnen lijkt te worden gezogen als hij voor een schilderij staat. Om dit effect te versterken schildert Van Os veel op groot formaat. Duidelijk is de overeenkomst met het werk van Mark Rothko. Feldman heeft ook een belangrijk optreden gehouden in 1971 in the Rothko Chapel in Houston, Texas ter nagedachtenis aan Rothko. De kruisbestuiving is zeer zeker voelbaar. Naast een transcendente gestemdheid is het werk van Van Os ook geometrisch constructivistisch te noemen en opgebouwd vanuit een terugkerend raster systeem met vaak hierin zwevende bolvormen. Het raster creëert een ordening en vertegenwoordigt een klein fragment van oneindigheid in een groter geheel. Deze structuur dwingt onze waarneming naar een wereld buiten het frame. Door vele kunstenaars is deze vorm van compositie gebruikt als een trap naar het universele en het hemelse. Door de bollen in het vlak toe te voegen ontstaat een dynamisch grenzeloze orde en vormt een contrast en spanning in het beeldvlak.

Van Os laat ons afdwalen in een andere dimensie... Bijna is de muziek hoorbaar... Is dit ter bezinning? Om te verstillen? Of om gewoon van het moment te genieten...

Margitte Verwoerdt
Kunsthistorica, Curator
Specialist Post-War & Contemporary Art

This special exhibition in Johan Poort's gallery provides an overview of Ton van Os' oeuvre. Let me introduce you to the world of an inspired and meticulous artist.

Van Os (1941), born in Rotterdam, is a painter and etcher. His work has always developed consistently. He produces approximately five or six paintings per year, created with great precision. After going through a figurative period, the artist switched to purely abstract work in the second half of the 1960s. By reducing his visual language, he made room for other content.

The theme of architecture took precedence in the 1970s with facades of seemingly endless high-rises and no sign of inner life. Van Os knew even then how to create a tranquil reality, using symmetry and rhythm. He painted a three-dimensional experience that has constantly been present in his work.

Music plays a major part in Ton van Os' life. Johann Sebastian Bach (1685-1750) was a source of inspiration at the end of the 1990s. The American composer Morton Feldman (1926-1987) drove his more recent pieces, since 2000. Feldman's music is abstract. He was influenced by visual artists such as Mark Rothko, Piet Mondrian, Jackson Pollock, Robert Rauschenberg, and Willem de Kooning. Feldman captured in his music the mood that the works of the aforementioned painters evoked in him. Art tended toward the impersonal and the 'objective' at that time, in response to the Second World War. There was a deep desire for silence, freedom, peace; a need to be permeated with the rhythm of the Creation, the eternal, the heavens, the stars, unspoilt nature.

The composers, writers, and artists of the 1960s were obsessed with stillness. Van Os takes us back to that era; to an atmosphere of musical transformation and to the visual language that was used in the earliest part of the decade.

Van Os is fascinated by the special technique that Feldman deployed in his music, resulting in minimalist (often long drawn-out) and almost meditative compositions.

The notes and rests are not precisely defined; the musicians decide how long they will be sustained, sometimes producing abstract sound fields. As a result, the pieces are timeless and unlimited; the composer sought the essence in sound itself. Feldman's music pulls Van Os into his world; Van Os does the same with the viewer. The dynamic and static order
that the artist imposes on his works is based on methodical formulas that are derived from classical and contemporary composed music.

These musical elements are unerringly transmuted and tangible in Van Os' paintings. Their abstraction conjures up a sense of eternity. The repeating circles and the column structures with their sliding colour spectra transport the spectator into another dimension.

Van Os feels that Feldman's music is strongly connected with the universe – or rather, with the universe as it is experienced by humans based on planet Earth. A limitless sensation of space. To watch his work is like being carried off into the cosmos.

Each of these monumental paintings has the same point of departure. Yet, the works do not lapse into repetitive automatism. Fascinating changes of perception emerge, time and again. Van Os condenses the colour in each painting, using subtle colourings. Sometimes they 
resemble monochrome canvases, consisting of hues of the same colour.

Monochrome painting has a rich history. The coloured surfaces typically evoked a meditative mood. In addition, Van Os' paintings induce mystical feelings and a specific state of mind.

Hardly any brushstrokes are visible as numerous thin layers of paint are applied. This delicacy draws in the spectator standing in front of the painting. To reinforce the effect, Van Os often uses largesized canvases. There is a clear similarity to Mark Rothko's work. Feldman gave an
important concert in 1971 in the Rothko Chapel in Houston, Texas, in memory of Rothko.

The cross-pollination is very palpable.

Van Os' work has a transcendental quality although it can also be called geometric-constructivist. It is composed around a recurring dot matrix system, in which spherical shapes tend to float. The matrix imposes order. It represents a small fragment of infinity within a larger whole. This structure compels us to perceive the world outside the frame.

Many artists have used such a configuration as a stairway to the universal and the sublime. Adding the spheres to the surface creates a dynamic and unbounded order and contrast as well as tension
in the visual plane.

Van Os dispatches us into another dimension... The music is almost audible... Is this for contemplation? Tranquillity? Or simply for enjoying the moment...

Margitte Verwoerdt
Art historian, Curator
Specialist Post-War & Contemporary Art

Vertaling: Moze Jacobs