Homage to Johann Sebastian Bach (1685–1750)
Johann Sebastian Bach voltooide zijn zes sonates en partita’s voor viool (BWV 1001-1006) in 1720. Op het orginele manuscript schreef hij: Sei Solo a Violino senza Basso accompagnato –Six Solo pour Violin sans basse continue.
Deze muziek wordt in de muziekgeschiedenis gerekend tot Bach’s meest indrukwekkende composities. Daarnaast bewondert men de handgeschreven partituur als het mooiste handschrift uit het gehele oeuvre van de componist. De violist Yehudi Menuhin noemde deze autograaf ooit ‘een bewegend hemellichaam’.
BACH FESTIVAL ROTTERDAM Exhibition in 'de Doelen', Rotterdam 2000
Ciaccona - Chaconne
De Chaconne, volgens Johannes Brahms ‘een van de wonderbaarlijkste en onbegrijpelijkste werken voor muziek’, is het vijfde deel van de tweede partita (BWV 1004).
Meer dan vijftig jaar geleden hoorde ik deze schitterende muziek voor de eerste keer. Enkele jaren later vond ik een piepklein boekje met de gedrukte partituren van de zes sonates en partita’s.
Met een vergrootglas volgde ik daarin de partituur bij het luisteren naar de Chaconne. Pas rond 1990, toen ik de facsimile van de autograaf ontdekte en kocht, kon ik waarnemen hoezeer de heldere ordening en de volmaakte beheersing van Bach dit handschrift tot een optisch meesterwerk maken. Het werk lijkt zonder onderbrekingen of doorhalingen in één keer opgeschreven.
Tijdens het vele kijken nam ik het raster in mij op van de horizontale notenbalken en de verticale maatstrepen en stokken, en zag ik dat de autograaf een autonome en abstracte kwaliteit bezit. Bach’s notenbeeld, een compositie van punten en strepen, werd voor mijn ogen een concreet, ruimtelijk en transparant klankbeeld dat los staat van de in de ruimte oplossende muziek. De klanken van de Chaconne stromen voorbij in de tijd. De autograaf is in een oogopslag te overzien, zoals een tekening of een schilderij. Ik begon na te denken hoe ik deze visuele ervaring zou kunnen weergeven. Hoe kon ik de beeldende kwaliteit van de autograaf tot onderwerp van mijn werk maken.
Ik besefte dat, als ik er een object van beeldende kunst van wilde maken, ik eerst het handschrift moest restaureren. Op de werkkopie in mijn atelier was duidelijk zichtbaar hoezeer het originele document door verzuring was aangetast.
Exhibition in gallery Delta in Rotterdam. 2000
Een lot dat niet alleen de papieren Chaconne treft, maar alle, ongeveer 8000 door Johann Sebastian Bach beschreven vellen, die zich bevinden in de Staatsbibliotheek in Berlijn.
Deze aantasting door verzuring, treffend ‘inktvraat’ genoemd, wordt veroorzaakt door de combinatie van twee elementen en de factor tijd: een zuur in het oude papier brengt op de lange duur metaaldeeltjes in de inkt tot oxideren, met als gevolg dat het papier langzamerhand verkleurt en brosser wordt, en dat er gaatjes ontstaan in het papier en in het notenbeeld.Het handschrift van Bach vervaagt en verdwijnt door, letterlijk, de tand des tijds. Van de facsimile van de autograaf maakte ik vergrote fotokopieën.Hierop retoucheerde ik alle verkleuringen en beschadigingen van het papier met witte verf en stipte ik het beschadigde notenschrift met behulp van een vergrootglas zo voorzichtig mogelijk met zwarte inkt bij. Dit arbeidsintensieve schoonmaken en reconstrueren kostte enige maanden tijd.
Toen had ik op mijn werktafel een krachtige en duidelijke partituur op maagdelijk wit papier liggen. Ik zag wat Bach gezien moet hebben toen hij de laatste noten (en de inkt nog nat was) van de Chaconne had neergeschreven; een nog door niemand gezien klankvisioen. Dit moment wilde ik zichtbaar maken en vormgeven in twee werken van verschillend formaat.
Voor de hoge smalle panelen (32 x 131 cm) plaatste ik de pagina’s onder elkaar. Zij vormen een ‘nieuwe’ verticale partituur. Voor de rechthoekige panelen (100 x 181 cm) knipte ik elke regel van de partituur los en plaatste deze achter elkaar: de tweede achter de eerste regel, de derde achter de tweede en de vierde achter de derde. De zo ontstane lange notenbalken vormen onder elkaar gemonteerd een horizontale partituur.
Uit foto’s van deze twee nieuwe partituurvormen zijn positieve en negatieve films ontwikkeld, om het notenbeeld zowel in positief als negatief te kunnen zeefdrukken. De nieuwe autograaf heb ik gezeefdrukt op met acrylverf beschilderde panelen. Daarna heb ik de panelen, met een positief of negatief gezeefdrukte autograaf, nogmaals bewerkt met een of meer dunne lagen acrylverf.
De vloeiende, ongrijpbare muziek van de Chaconne is op deze twee werken gestold in een verticale en horizontale monoliet en heeft als visueel object een eigen leven gekregen. Het is mijn HOMMAGE AAN DE CHACONNE.
Ton van Os
2015
Johann Sebastian Bach completed his six violin sonatas and partitas (BWV 1001-1006) in 1720. He wrote on the original manuscript, Sei Solo a Violino senza Basso accompagnato –Six Solos for Violin without Basso continuo.
In musical history, the works are rated among Bach’s most impressive compositions while the handwritten score is admired as the most beautiful manuscript in the entire oeuvre of the composer. The violinist Yehudi Menuhin once described this autograph as "a heavenly body on the move".
1999 silkprint on holo-prismpaper 89,6 x 49,8 cm
Ciaccona - Chaconne
Johannes Brahms called the Chaconne "one of the most wonderful, incomprehensible pieces of music". It is the fifth movement of the Partita no. 2 in D Minor (BWV 1004). Over 50 years ago, I heard this magnificent piece of music for the first time. A few years later, I came across a minuscule booklet with the printed scores of the six sonatas and partitas. I read the score through a magnifying glass while listening to the Chaconne.
Not until 1990, when I discovered and bought a facsimile of the autograph, did I fully appreciate that the score is a visual masterpiece due to Bach's lucid spacing and perfect control. The work appears to have been written in one go without pause or correction.
Looking over and over again, as I absorbed the raster of horizontal staves and vertical bar staffs and stems, I came to see that the autograph possesses an autonomous and abstract quality.
Before my eyes Bach’s note picture, a composition of dots and lines, became a tangible, spatial, and transparent auditory image that is detached from the music dissolving in the surroundings.
The sound of the Chaconne flows through time.
The autograph can be taken in at a glance, like a drawing or painting. I started to consider how to translate this visual experience. How to create a work about the optical aspects of the autograph?
Before rendering it into a visual art object, I needed to restore the manuscript. The working copy in my studio clearly showed that acidification has damaged the original document. This is not just the fate of the Chaconne-on-paper but of all the approximately 8000 sheets in the hand of Johann Sebastian Bach, which are kept in the Berlin State Library.
The deterioration, also called ‘ink corrosion’, happens over time as two materials are used in combination. The acidity of old paper causes the oxidation of the metal particles in the iron gall ink. As a result, the paper changes colour and becomes friable. Tiny holes appear in the note picture as the composer's handwriting fades and disappears, literally ravaged by time.
On enlarged photocopies of the autograph facsimile, using white paint, I touched up the paper where it was damaged and discoloured. In addition, I dabbed the staff notation with black ink under a loupe, very cautiously. This labour-intensive cleaning and restoration process took several months.
When it was finished, a virgin sheet of white paper on my worktable sported a vigorous and crystalline score. I saw what Bach must have seen after writing the very last notes of the Chaconne (as the ink was still wet). An aural vision that no one had ever laid eyes on before.
1999 acrylic paint and silkprint on panel
31x131 cm
I wanted to capture this moment in two different formats.
For the high narrow panels (32 x 131 cm), I placed the pages underneath each other so they formed a ‘new’ vertical score.
As to the rectangular panels (100 x 181 cm), after slicing off each individual staff I arranged them next to each other. The second staff followed the first one, the third followed the second, the fourth followed the third. Mounted below each other in rows these long staves formed a horizontal score.
Photographs of the new scores were developed as negatives as well as positives. Both were used to create silk-screen prints of the notation. The new autograph was silk-screened onto panels covered in acrylic paint. Subsequently, I added thin acrylic layers to both the positive and the negative autographs.
The fluid and elusive music of Bach's Chaconne has coagulated into vertical and horizontal monoliths and gained new life as a visual work of art.
It is my HOMAGE TO THE CHACONNE.
Ton van Os
2015
Vertaling: Moze Jacobs